Kompetencje osobiste, społeczne i menedżerskie w edukacji podstaw przedsiębiorczości oraz biznesu i zarządzania w polskiej szkole: analiza porównawcza

Autor

  • Agnieszka Świętek Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie https://orcid.org/0000-0002-5049-6476
  • Danuta Piróg Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
  • Kinga Bargieł Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-1608-7289
  • Piotr Cybul Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

DOI:

https://doi.org/10.24917/20833296.211.13

Słowa kluczowe:

podstawy przedsiębiorczości, przedsiębiorczość, kompetencje przedsiębiorcze, biznes i zarządzanie, reforma systemu oświaty, podstawa programowa

Abstrakt

Kompetencje przedsiębiorcze, intensywnie badane dopiero w ostatnich kilkunastu latach, są zaliczane do kluczowych umiejętności w europejskim obszarze edukacyjnym. Ich doniosłe znaczenie dla przygotowania młodych ludzi do pomyślnego wejścia w dorosłe życie, w tym na rynek pracy, prowokuje zmiany w europejskich systemach edukacji zapewniające dogodne warunki do ich nabywania w procesie obowiązkowego kształcenia. Kształtowanie kompetencji przedsiębiorczych w polskim systemie oświaty do 2023 r. odbywało się w szkołach ponadpodstawowych (liceach, technikach, szkołach zawodowych) w ramach przedmiotu podstawy przedsiębiorczości. Od 1 września 2023 r. podstawy przedsiębiorczo- ści zastąpiono nowym przedmiotem o nazwie biznes i zarządzanie. Celem artykułu jest ocena zmian zestawu kompetencji i warunków stworzonych do ich kształtowania w polskim systemie oświaty, które to zmiany zostały spowodowane likwidacją przedmiotu podstawy przedsiębiorczości i zastąpieniem ich przedmiotem biznes i zarządzanie. W badaniach zastosowano kwerendę literatury poświęconej koncepcjom kompetencyjnym edukacji przedsiębiorczości oraz analizę porównawczą obowiązującej podstawy programowej biznesu i zarządzania z wcześniej realizowaną podstawą przedmiotu podstawy przedsiębiorczości. Badania wykazały, że w polskich szkołach po reformie przedmiotowej zakres zmian kształconych kompetencji jest niewielki i nadal dla kilku z nich nie stworzono dogodnych warunków do ich nabycia przez uczniów. Niepokojący jest dodatkowo fakt, że ograniczono te treści kształcenia, które są predysponowane do wyposażania młodzieży w te umiejętności.

Biogramy autorów

Agnieszka Świętek - Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Agnieszka Świętek, dr nauk o ziemi w zakresie geografii, absolwentka geografii na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie na specjalności przedsiębiorczość i go- spodarka przestrzenna. Adiuntka w Instytucie Prawa, Ekonomii i Administracji Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół tematyki usług edukacyjnych, kompetencji, edukacji geograficznej i w zakresie przedsiębiorczości, a w szczególności procesu zakładania własnej działalności gospodarczej oraz wchodzenia młodych ludzi na rynek pracy.

Danuta Piróg - Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Danuta Piróg, dr hab., prof. UKEN; geografka społeczno-ekonomiczna, kierowniczka Katedry Logistyki, Geografii Usług i Rynku Pracy na Uniwersytecie Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie; przewodnicząca zespołu ds. edukacji geograficznej Komitetu Nauk Geograficznych PAN; rzeczoznawczyni Ministerstwa Edukacji Narodowej w zakresie podręczników szkolnych; certyfikowana tutorka. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół tranzycji absolwentów studiów wyższych na rynek pracy, realnego popytu na geografów, specyfiki karier zawodowych nauczycieli szkolnych i akademickich, procesów kształtujących rynek usług edukacyjnych. Jest autorką i współautorką 160 prac naukowych. Jej publikacje ukazały się m.in. w takich czasopismach jak: „Tertiary Education and Management”, „Higher Education”, „Studies in Higher Education”, „Journal of Geography in Higher Education”, „Educational Studies”, „Higher Education Quarter- ly”, „Geographia Polonica”, „Quaestiones Geographicae”, „Miscellanea Geographica – Regional Studies and Development”.

Kinga Bargieł - Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Kinga Bargieł, mgr, absolwentka geografii na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Aktualnie zatrudniona jako asystentka naukowo-dydaktyczna w Instytucie Prawa, Ekonomii i Administracji Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Jej zainteresowania badawcze koncen- trują się wokół nowoczesnych metod nauczania, zdalnego nauczania oraz zdarzeń krytycznych w edukacji.

Piotr Cybul - Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Piotr Cybul, mgr geografii. Od 2020 roku pracuje jako pracownik naukowo-dydaktyczny na stanowisku asystenta w Katedrze Badań nad Edukacją Geograficzną, a obecne w Katedrze Logistyki, Geografii Usług i Rynku Pracy w Instytucie Prawa, Ekonomii i Administracji na Uniwersytecie Ko- misji Edukacji Narodowej w Krakowie. Jego zainteresowania badawcze obejmują tematykę związaną z edukacją geograficzną, ze szczególnym uwzględnieniem metodyki zajęć terenowych oraz metodyki krajoznawstwa.

Bibliografia

Bacigalupo, M., Kampylis, P., Punie, Y., Van Den Brande, L. (2016). EntreComp: The Entrepreneurship Competence Framework. Luxembourg: Publication Office of the European Union. Pobrane z: https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC101581 (01.02.2025)

Bandera, C., Collins. R., Passerini, K. (2018). Risky business: Experiential learning, information and communications technology, and risk-taking attitudes in entrepreneurship education. The International Journal of Management Education, 16. 224–38. DOI:10.1016/j.ijme.2018.02.006

Bartlett, C. A., Ghoshal, S. (1997). “The myth of the generic manager: new personal competencies for new management roles”, California Management Review, 40(1), 92-116. DOI: https://doi.org/10.2307/41165924

Birch, D. L. (1987). Job Creation in America: How Our Smallest Companies Put the Most People to Work. New York: The Free Press. 8(2), 244. DOI: https://doi.org/10.1002/pam.4050080226

Bird, B. (1995). Toward a Theory of Entrepreneurial Competency. W: J.A.Katz. R.H.Brockhaus, Sr. (red.), Advances in Entrepreneurship, Firm Emergence and Growth. 2, 51-72

Brinckmann, J., Grichnik, D., Kapsa, D. (2010). Should entrepreneurs plan or just storm the castle? A meta-analysis on contextual factors impacting the business planning-performance relationship in small firms, Journal of Business Venturing, 25(1), 24-40. DOI:https://doi.org/10.1016/j.jbusvent.2008.10.007

Brzozowski, T. (2013). Status przedsiębiorczości w warunkach kryzysu edukacji. Przedsiębiorczość – Edukacja, 9, 258-272.

Corbett, A. C. (2005). Experiential learning within the process of opportunity identification and exploitation. Entrepreneurship Theory and Practice, 29(4), 473–91. DOI: 10.1111/j.1540-6520.2005.00094.x

Dickson, P. H., Solomon, G. T., Weaver, K. M. (2008). Entrepreneurial selection and success: does education matter? Journal of Small Business & Enterprise Development, 15(2), 239-258. DOI: http://dx.doi.org/10.1108/14626000810871655

Dimov, D. (2007). From opportunity insight to opportunity intention: The importance of person-situation learning match. Entrepreneurship Theory and Practice, 31, 561–583. DOI: 10.1111/j.1540-6520.2007.00188.x

Edwards-Schachter, M., García-Granero, A., Sánchez-Barrioluengo, M., Quesada-Pineda, H., Amara, N. (2015). Disentangling competences: Interrelationships on creativity, innovation and entrepreneurship. Thinking Skills and Creativity, 16, 27-39. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tsc.2014.11.006

Fayolle, A., Gailly, B., Lassas-Clerc, N. (2005). Capturing variations in attitudes and intentions: a longitudinal study to assess the pedagogical effectiveness of entrepreneurship teaching programs. Paper presented at the International Council for Small Business (ICSB) World Conference, Washington DC, USA, 15–18 June.

Fitó-Bertran, À., Hernández-Lara, A. B., Serradell-López, E. (2014). Comparing student competences in a face-to-face and online business game. Computers in Human Behavior, 30, 452-459. DOI: https://doi.org/10.1016/j.chb.2013.06.023

Fouad, N. A., Grus, C. L., Hatcher, R. L., Kaslow, N. J., Hutchings, P. S., Madson, M. B., Frank, L., Crossman, R. E. (2009). Competency benchmarks: A model for understanding and measuring competence in professional psychology across training levels. Training and Education in Professional Psychology, 3(4), 5-26. DOI: 10.1037/a0015832

Gibb, A. A. (2002). Creating conducive environments for learning and entrepreneurship: Living with, dealing with, creating and enjoying uncertainty and complexity. Industry & Higher Education, 16(3), 135-148. DOI: https://doi.org/10.5367/000000002101296

Gibb, A. A. (2008). Entrepreneurship and Enterprise Education in Schools and Colleges. Insights from UK practice. International Journal of Entrepreneurship Education, 6(2), Senate Hall Academic Publishing.

Hägg, G., Gabrielsson, J. (2020). A systematic literature review of the evolution of pedagogy in entrepreneurial education research. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 26(5): 829-861. DOI: https://doi.org/10.1108/IJEBR-04-2018-0272

Hernández-Lara, A. B., Perera-Lluna, A., Serradell-López, E. (2018). Applying learning analytics to students’ interaction in business simulation games. The usefulness of learning analytics to know what students really learn. Computers in Human Behaviour, 92, 600-612. Doi: 10.1016/j.chb.2018.03.001.

Honig, B. (2004). Entrepreneurship education: toward a model of contingency-based business planning. Academy of Management Learning and Education, 3(3), 258-273. DOI: 10.5465/AMLE.2004.14242112

Janson. C., 2005. Toward a Dynamic Learning Perspective of Entrepreneurship. Entrepreneurship Theory and Practice 2(4), s. 373–97. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1540-6520.2005.00090.x

Kilar, W., Kurek, S., Osuch, W., Rachwał, T., Świętek, A. (2016). Koncepcja oceny i kształtowania postaw przedsiębiorczych na podstawie narzędzi wypracowanych w ramach projektu RLG. Przedsiębiorczość – Edukacja, 12, 426–443. DOI: https://doi.org/10.24917/20833296.12.32

Kourilsky, M. L., Carlson, S. R. (1996). Mini-Society and YESS! Learning theory in action. Children's Social and Economics Education, 1(2), 105-117. DOI: https://doi.org/10.2304/csee.1996.1.2.105

Kuratko, D. F. (2005). The emergence of entrepreneurship education: development, trends, and challenges. Entrepreneurship Theory and Practice, 29(5), 577-597. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1540-6520.2005.00099.

Kurczewska, A. (2023). Refleksje nad edukacją w zakresie przedsiębiorczości z perspektywy ponad 40 lat badań naukowych. Przedsiębiorczość – Edukacja, 19(1), 7-18. DOI: https://doi.org/10.24917/20833296.191.1

Kwiatkowska, H. (2008). Pedeutologia. Warszawa: WAiP.

Lackéus, M. (2020). Comparing the impact of three different experiential approaches to entrepreneurship in education. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 26, 937-71. DOI: 10.1108/IJEBR-04-2018-0236

Lans, T., Biemans, H., Mulder, M., Verstegen, J. (2010). Self-awareness of mastery and improvability of entrepreneurial competence in small businesses in the agrifood sector. Human Resource Development Quarterly, 21(2), 147-168. DOI: 10.1002/hrdq.20041.

Lans, T., Blok, V., Wesselink, R. (2014). Learning apart and together: towards an integrated competence framework for sustainable entrepreneurship in higher education. Journal of Cleaner Production, 62, 37-47. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2013.03.036

Lans, T., Hulsink, W. and Baert, H. (2008). Entrepreneurship education and training in a small business context: insights from the competence-based approach. Journal of Enterprising Culture, 16(4), 363-383. DOI: 10.1142/S0218495808000193

Löbler, H. (2006). Learning entrepreneurship from a constructivist perspective. Technology Analysis and Strategic Management, 18(1), 19-38. DOI: 10.1080/09537320500520460

Man, T. W., Lau, T., Chan, K. F. (2002). The competitiveness of small and medium enterprises: a conceptualization with focus on entrepreneurial competencies. Journal of Business Venturing, 17(2), 123-142. DOI: https://doi.org/10.1016/S0883-9026(00)00058-6

Mets, T., Raudsaar, M., Summatavet, K. (2013). Experimenting social constructivist approach in entrepreneurial process based training: Cases in social, creative and technology entrepreneurship. W: M, Curley. P, Formica (red.), The Experimental Nature of New Venture Creation (s. 107–125). Springer.

Mets, T., Raudsaar M., Vahejõe K., Kaseorg M., Vettik-Leemet P. (2022). Putting Entrepreneurial Process Competence into the Focus in Entrepreneurship Education: Experience from Estonian Universities, Administrative Sciences, MDPI, 12(2), 1-23. DOI: https://doi.org/10.3390/admsci12020067

Mitchelmore, S., Rowley, J. (2010). Entrepreneurial competencies: a literature review and development agenda. International Journal of Entrepreneurial Behaviour & Research, 16(2), 92-111.DOI: https://doi.org/10.1108/13552551011026995

Neck, H. M, Greene, P.G. (2011). Entrepreneurship Education: Known Worlds and New Frontiers. Journal of Small Business Management, 49(1), 55-70. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1540-627X.2010.00314.x

Piróg, D. (2015). Kompetencje z zakresu przedsiębiorczości: rozważania teoretyczne i ich ilustracje w obszarze szkolnictwa wyższego. Przedsiębiorczość – Edukacja, 11, 364–376.

Pittaway, L., Hannon, P., Gibb, A., and Thompson, J.L. (2009). Assessment Practice in Enterprise Education. International Journal of Entrepreneurial Behaviour & Research, 15(1), 71-93. DOI: https://doi.org/10.1108/13552550910934468

Pittz, T. G. (2014). A Model for Experiential Entrepreneurship Education. Journal of Business and Entrepreneurship, 26(1), 179.

Płaziak, M., Szymańska, A. I. (2014). Otwartość na innowacje jako przejaw przedsiębiorczości ludzi młodych na przykładzie studentów uczelni krakowskich. Horyzonty Wychowania, 13(26), 267-286.

Politis, D. (2005). The Process of Entrepreneurial Learning: A Conceptual Framework. Entrepreneurship Theory and Practice, 29(4), 399–424.DOI: 10.1142/S0218495897000144

Rachwał, T. (2004). Podstawy Przedsiębiorczości, Słownik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Warszawa: Nowa Era.

Rachwał, T. (2005). Kształtowanie postaw u uczniów na lekcjach przedsiębiorczości. Przedsiębiorczość - Edukacja, 1, 137–144.

Ronstadt, R. (1987). The Educated Entrepreneurs: A New Era of Entrepreneurial Education Is Beginning. American Journal of Small Business. 11(4), 37-53.

Rushing, F. W. (1990). Economics and entrepreneurship in the elementary grades. W: C.A. Kent (red.), Entrepreneurship Education: Current Developments, Future Directions (s. 153-164). New York: Quorum Books.

Sánchez, J.C. (2011). University training for entrepreneurial competencies: its impact on intention of venture creation. International Entrepreneurship Management Journal, (2), 239-254. DOI: 10.1007/s11365-010-0156-x

Schelfhout, W., Bruggeman, K., De Maeyer, S. (2016). Evaluation of entrepreneurial competence through scaled behavioural indicators: Validation of an instrument. Studies in Educational Evaluation, 51, 29–41. DOI: https://doi.org/10.1016/j.stueduc.2016.09.001

Skubiak, B. (2013). Edukacja jako czynnik wspierający rozwój gospodarczy. Implikacje dla Polski. Studia Ekonomiczne. 129, 195-203.

Solomon, G. T., Duffy, S., Tarabishy, A. (2002). The state of entrepreneurship education in the United States: A nationwide survey and analysis. International Journal of Entrepreneurship Education, 1(1), 65-86.

Świętek, A. (2012). Oczekiwania a realia wejścia ludzi młodych na rynek pracy jako wyzwanie dla edukacji z przedsiębiorczości. Przedsiębiorczość – Edukacja, 8, 137- 154.

Świętek, A. (2023). Biznes i zarządzanie rachunek zysków i strat edukacji w zakresie przedsiębiorczości w Polsce. Przedsiębiorczość - Edukacja, 19(2), 144-159.DOI: https://doi.org/10.24917/20833296.192.10

Świłło, I. (2012). Jestem przedsiębiorczy – kształtowanie postaw przedsiębiorczych wśród młodzieży z wykorzystaniem innowacyjnych technik i narzędzi. Prezentacja projektu. Przedsiębiorczość - Edukacja, 8, 71–77. DOI: https://doi.org/10.24917/20833296.8.7

Taatila, V. P. (2010). Learning entrepreneurship in higher education. Education+Training, 52(1), 48-61.DOI: https://doi.org/10.1108/00400911011017672

Van der Kuip, I., Verheul, I. (2004). Early development of entrepreneurial qualities: the role of initial education. Journal of Entrepreneurship Education, 2(2), 203-226.

Wach, K. (2013). Edukacja na rzecz przedsiębiorczości wobec współczesnych wyzwań cywilizacyjno-gospodarczych. Przedsiębiorczość – Edukacja, 9, 246-257. DOI: https://doi.org/10.24917/20833296.9.16

European Commission/EACEA/Eurydice, (2016). Entrepreneurship Education at School in Europe. Eurydice Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union. Pobrane z: https://eurydice.eacea.ec.europa.eu/publications/entrepreneurship-education-school-europe (01.02.2025).

Ramowy plan nauczania dla liceum ogólnokształcącego, w tym liceum ogólnokształcącego specjalnego dla uczniów w normie intelektualnej: niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. 2017, poz. 703). Pobrane z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20240000080/O/D20240080.pdf (01.02.2025)

Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 10 lutego 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. 2023, poz. 227). (B) Pobrane z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000277 (02.02.2025).

Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 17 lutego 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz. U. z 2023 r. poz. 314). (A) Pobrane z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000314 (01.20.2025).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz. U. z 2018 r. poz. 467). Pobrane z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180000467 (01.02.2025).

Pobrania

Opublikowane

2025-06-29

Jak cytować

Świętek, A., Piróg, D., Bargieł, K., & Cybul, P. (2025). Kompetencje osobiste, społeczne i menedżerskie w edukacji podstaw przedsiębiorczości oraz biznesu i zarządzania w polskiej szkole: analiza porównawcza. Przedsiębiorczość - Edukacja, 21(1), 175–193. https://doi.org/10.24917/20833296.211.13

Numer

Tom 21 Nr 1 (2025): Prawne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości

Dział

Artykuły

Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Przedsiębiorczość - Edukacja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Artykuły publikowane są zgodnie z warunkami licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0; uznanie autorstwa-bez utworów zależnych).

https://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl

Inne teksty tego samego autora

1 2 3 > >>