Problemy etyczne w rozwoju przedsiębiorczości opartej na sztucznej inteligencji: kontekst edukacyjny
DOI:
https://doi.org/10.24917/20833296.202.5Słowa kluczowe:
edukacja, etyka, przedsiębiorczość, sztuczna inteligencjaAbstrakt
W artykule ukazano związki i zależności pomiędzy etyką a przedsiębiorczością w ujęciu historycznym oraz współcześnie, eksponując problematykę kształcenia etycznej przedsiębiorczości jako wyzwanie dla systemów edukacji na całym świecie w kontekście zmian wywołanych pojawieniem się sztucznej inteligencji (Artificial Intelligence ‒ AI). Celem artykułu jest identyfikacja podstawowych problemów natury etycznej, które wiążą się z wykorzystaniem AI w rozwoju przedsiębiorczości, a także wyzwań związanych z uwzględnieniem tej problematyki w procesie edukacji w zakresie przedsiębiorczo- ści. Badanie ma charakter eksploracyjny i zostało oparte na przeglądzie polskiej i zagranicznej literatury przedmiotu oraz źródeł internetowych (m.in. raportów, poradników, doniesień prasowych). Narzędzia oparte na generatywnej sztucznej inteligencji, takie jak ChatGPT, są już wykorzystywane przez większość młodzieży uczącej się i studiującej w różnych krajach, natomiast brakuje jasnych wytycznych dotyczących etycznego zastosowania tych narzędzi w szkołach w procesie uczenia się. Istnieje oczekiwanie, aby to nauczyciele wzięli na siebie odpowiedzialność za kontrolowanie sposobów wykorzystania tego typu narzędzi w procesie edukacji, co będzie się wiązało ze zmianą ich roli w całym systemie. Z uwagi na zagrożenia wynikające z samej natury technologii AI, wzmocnienia i większego wyeksponowania wymaga komponent treści kształcenia w zakresie przedsiębiorczości dotyczący etyki przedsiębiorczości, ze szczególnym uwzględnieniem takich wartości, jak uczciwość i odpowiedzialność.
Bibliografia
Bączyk-Lesiuk, K., Patkowski, K., Zieliński, M. (2024). Polska edukacja w cieniu AI. Poznań: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Poznaniu.
Bąk, D. (2023). Rozważania o programach etycznych przedsiębiorstw. Od inspiracji do formalizacji. W: W. Gasparski, I. Koładkiewicz (red.), Przedsiębiorczość. Etyka i odpowiedzialność. Warszawa: PWN, 111‒130.
Bell, R., Bell, H. (2023). Entrepreneurship education in the era of generative artificial intelligence. Entre- preneurship Education, 6, 229–244.
Borowiec, M. (2006). Etyczne aspekty globalizacji w procesie kształtowania przedsiębiorczości. Przedsiębiorczość ‒ Edukacja [Entrepreneurship – Education], 2, 185‒192.
Borowiec, M. (2013). Etyka chrześcijańska w kształtowaniu ładu moralnego w biznesie w warunkach kryzysu społeczno-gospodarczego. Przedsiębiorczość – Edukacja [Entrepreneurship – Education], 9, 32‒47.
Bukała, M.W. (2023). Wzór godziwego kupca a kluczowe pojęcia etyki przedsiębiorczości. Dziedzictwo czasów sprzed wyodrębnienia się dyscypliny ekonomii od etyki. W: W. Gasparski, I. Koładkiewicz (red.), Przedsiębiorczość. Etyka i odpowiedzialność. Warszawa: PWN, 93‒110.
Campbell, C., Plangger, K., Sands, S., Kietzmann, J. H., Bates, K. (2022). How Deepfakes and Artificial Intelligence Could Reshape the Advertising Industry. Journal of Advertising Research, 62(3), 241‒251.
Chalmers, D., MacKenzie, N.G., Carter, S. (2021). Artificial Intelligence and Entrepreneurship: Implications for Venture Creation in the Fourth Industrial Revolution. Entrepreneurship Theory and Practice, 45, 1028‒1053.
Chen, L., Ifenthaler, D., Yau, J.Y.-K., Sun, W. (2024). Artificial intelligence in entrepreneurship educa- tion: a scoping review. Education + Training, 66(6), 589‒608.
Denejkina, A. (2023, 11 września). Young People’s Perception and Use of Generative AI. The Research Society. Pozyskano z https://www.researchsociety.com.au/news-item/13748/young-peoples-perception-and-use-of-generative-ai
Fletcher, R., Tzani, C., Ioannou, M. (2024). The dark side of Artificial Intelligence – Risks arising in dating applications. Assessment and Development Matters, 16(1), 17‒23.
Gasparski, W. (2019). AI przedsiębiorczość: sztuczna inteligencja jako wyzwanie dla prakseologii i etyki biznesu. Prakseologia, 161, 253‒270.
Gasparski, W. (2023). Przedsiębiorczość: wartości i odpowiedzialność. Retrospekcje i postulaty. W: W. Gasparski, I. Koładkiewicz (red.), Przedsiębiorczość. Etyka i odpowiedzialność. Warszawa: PWN, 19‒36.
Internet Matters Team. (2024, 28 lutego). New research warns that many schools and parents are unpre- pared for the AI revolution. Internetmatters.org. Pozyskano z: https://www.internetmatters.org/ hub/press-release/ai-research-warns-schools-unprepared-artificial-intelligence/
Koładkiewicz, I. (2023). Wprowadzenie. W: W. Gasparski, I. Koładkiewicz (red.), Przedsiębiorczość. Etyka i odpowiedzialność. Warszawa: PWN, 13‒16.
Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Sieci Komunikacyjnych, Treści i Technologii. (2019; 2024, 12 lutego). Wytyczne w zakresie etyki dotyczące godnej zaufania sztucznej inteligencji. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej. Pozyskano z: https://data.europa.eu/doi/10.2759/21984
Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Edukacji, Młodzieży, Sportu i Kultury. (2022; 2024, 12 lutego). Wytyczne etyczne dla nauczycieli dotyczące wykorzystania sztucznej inteligencji i danych w nauczaniu i uczeniu się. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej. Pozyskano z https:// data.europa.eu/doi/10.2766/169
Li, X., Zhang, X., Liu, Y., Mi, Y., Chen, Y. (2022). The impact of artificial intelligence on users’ entrepre- neurial activities. Systems Research and Behavioral Science, 39(3), 597–608.
Łukawski, T. (2023a, 11 grudnia). Etyka i moralność w kontekście sztucznej inteligencji. Zintegrowana Platforma Edukacyjna. Pozyskano z: https://zpe.gov.pl/a/22-zdolnosci-maszyn-a-zdolnosci-ludzi-w-kontekscie-etyki-i-moralnosci/DxNrUsjfZ
Łukawski, T. (2023b, 11 grudnia). Nowe narzędzia i funkcje modeli językowych. Zintegrowana Platforma Edukacyjna. Pozyskano z: https://zpe.gov.pl/a/iii-nowe-narzedzia-i-funkcje-modeli-jezykowych- 31-nowosci-w-chatgpt-przed-konferencja-openai-devday-2023-i-po-niej/DfuLuaTA9
Machura, M. (2023; 2024, 12 lutego). Chat GPT w szkole – szanse i zagrożenia. Warszawa: Ministerstwo Edukacji i Nauki – Instytut Badań Edukacyjnych. Pozyskano z: https://www.gov.pl/attachment/ fe5f5bf7-4ce9-4536-a60f-0ae2fea60363
Makieła, Z., Rachwał, T. (2024). Krok w biznes i zarządzanie 2. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Zakres podstawowy. Warszawa: Nowa Era.
MEiN. (2022, 14 września). Biznes i zarządzanie – nowy przedmiot w szkołach ponadpodstawowych od 1 września 2023 r. Pozyskano z: https://www.gov.pl/web/nauka/biznes-i-zarzadzanie--nowy-przedmiot-w-szkolach-ponadpodstawowych-od-1-wrzesnia-2023-r
Miksa, J. (2023). Etyka w systemie edukacji w wybranych krajach świata zachodniego (Francja, Hiszpania, Portugalia). Łódź: Łódź University Press.
National 4-H Council (2024, 28 lutego). Young people want guidance from adults on use of AI tools, says first-of-its-kind survey from National 4-H Council. 4-H.org. Pozyskano z: https://4-h.org/about/ blog/young-people-want-guidance-from-adults-on-use-of-ai-tools-says-first-of-its-kind-survey-from-national-4-h-council/
Nowak, K. (2008). Problematyka etyki biznesu w edukacji przedsiębiorczości. Przedsiębiorczość ‒ Edukacja, 4, 306‒309.
Ofcom. (2023, 28 listopada). Gen Z driving early adoption of Gen AI, our latest research shows. Ofcom. org.uk. Pozyskano z: https://www.ofcom.org.uk/internet-based-services/technology/gen-z-driving-early-adoption-of-gen-ai/
Oleksyn, T. (2021). Kultura i etyka zarządzania. Warszawa: Difin.
PARP. (2023; 2024, 12 lutego). Wykorzystanie sztucznej inteligencji w edukacji. Dodatek specjalny do miesięczni- ka „Rynek pracy, edukacja, kompetencje. Aktualne trendy i wyniki badań”. Pozyskano z: https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Wykorzystanie-sztucznej-inteligencji-w-edukacji.pdf
Pilarski, R. (2024, 15 lutego). Szkody wyrządzone przez AI – kto za nie odpowiada?. Pozyskano z: https:// poradnikprzedsiebiorcy.pl/-szkody-wyrzadzone-przez-ai-kto-za-nie-odpowiada
Rachwał, T., Kilar, W., Kawecki, Z., Wróbel, P. (2018). Edukacja w zakresie przedsiębiorczości w wy- chowaniu przedszkolnym, szkole podstawowej i szkołach średnich w świetle nowej podstawy pro- gramowej. Przedsiębiorczość ‒ Edukacja, 14, 389–424.
Rachwał, T. (2022). Zmiany w edukacji w zakresie przedsiębiorczości w kierunku zakresu rozszerzonego oraz egzaminu maturalnego z przedmiotu biznes i zarządzanie? (Głos w dyskusji na temat reformy planowanej w polskich szkołach ponadpodstawowych). Przedsiębiorczość ‒ Edukacja, 18(2), 41–64.
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 lutego 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. 2023 poz. 314). Pozyskano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000314
Sieja, M., Wach, K. (2023). Revolutionary artificial intelligence or rogue technology? The promises and pitfalls of ChatGPT. International Entrepreneurship Review, 9(4), 101‒115.
Startup Voice (2024, 31 stycznia). Sztuczna inteligencja a młodzi użytkownicy – wyzwania dla edukacji. Agencja Informacyjna Newseria. Pozyskano z: https://startupvoice.pl/sztuczna-inteligencja-a-mlodzi-uzytkownicy-wyzwania-dla-edukacji/
Wiśniewski, J.B. (2018). Etyka gospodarcza jako refleksja nad jakościowym potencjałem działalności ekonomicznej. Annales. Etyka w Życiu Gospodarczym, 21(1), 47‒56.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Przedsiębiorczość - Edukacja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są zgodnie z warunkami licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0; uznanie autorstwa-bez utworów zależnych).
